Kinds of Definitions

Kinds of Definitions as Analyzed by Modern Logicians

Modern logicians classify definitions in two primary ways:

1. Based on the method of defining terms.

2. Based on the purpose of defining terms.

I. Based on the Method of Defining Terms

1. Ostensive Definition: Also known as a demonstrative definition, it involves pointing out or demonstrating an object to define it. It is often used for primitive or indefinable concepts.

Examples:

a) "Giant Panda means this animal."

b) "This is the Empire State Building."

Characteristics:

Often uses words like "this" or "that".

Effective for understanding basic concepts.

Limitations:

Cannot define abstract or imaginary concepts like "fairy" or "ghost."

Cannot define scientific concepts or complex qualities like "personality," "gravitation," or "energy."

Pointing at an object doesn't clarify which quality is being referred to.

2. Extensive Definition: Also called a definition by type, it provides examples of the definiendum or its subclasses. It is typically used to define terms that represent a class of objects.

Examples:

a) "Animal" means lion, dog, cat, elephant, etc.

Characteristics:

Explains a word by listing examples of what it applies to.

Useful for terms that denote classes.

Limitations:

Not complete, as it is impossible to list all examples or subclasses.

Does not explain the nature or properties of the defined term.

Cannot define terms that do not represent classes.

3. Biverbal Definition: This type defines one word by another word or one phrase by another phrase with the same or similar meaning. It is also called a synonymous definition.

Examples:

a) "Fair means able."

b) "Plausible means reasonable."

c) "Valour means bravery" or "Bravery means valour."

Characteristics:

Simple and economical.

The words are interchangeable in definitions.

Limitations:

It is often difficult to find an exact synonym for a word.

Restricted applicability.

4. Definition per Genus et Differentiam: This analytical definition identifies the genus (general class) and differentia (distinguishing quality) of the definiendum.

Examples:

a) "Man is a rational animal."

b) "Triangle is a plane figure enclosed by three straight lines."

c) "Baby is a very young child."

Characteristics:

Analyzes the definiendum by stating its broader class (genus) and its unique qualities (differentia).

Commonly used for scientific and precise definitions.

Limitations:

Requires clear identification of the genus and specific differences.

II. Based on the Purpose of Defining Terms

5. Stipulative Definition: This assigns a deliberate meaning to a word, as determined by the writer or speaker. The term has no prior meaning until the definition is introduced.

Examples:

a) "Whitehead defines 'zero' as the class of all empty classes."

b) "Aristotle defines 'citizen' as a person qualified to exercise deliberative and judicial functions."

Characteristics:

Neither true nor false; it is created for specific purposes.

Useful in technical or scientific contexts.

Limitations:

May restrict the meaning of a word.

Can be misleading or used to evoke favorable or unfavorable attitudes.

6. Lexical Definition: This reports the established or conventional meaning of a word as it is actually used in a language.

Examples:

a) "Billion means one thousand million."

b) "SMS means Short Messaging Services."

c) "Ayurveda refers to Indian herbal medicines."

Characteristics:

Reflects the actual usage of a term.

Reduces ambiguity and provides clarity.

Commonly found in dictionaries.

Methods Used:

Analytical, biverbal, ostensive, and extensive methods are often employed in lexical definitions.

Limitations:

Does not restrict the meaning of a term.

The definiendum has an established meaning prior to its definition.

Conclusion:

Modern logicians classify definitions by method and purpose to ensure clarity and precision in language. Whether it’s through demonstration, examples, synonyms, or analytical breakdowns, each type of definition serves specific needs and has unique limitations.

आधुनिक तर्कशास्त्रज्ञांनी मांडलेल्या व्याख्यांचे प्रकार

आधुनिक तर्कशास्त्रज्ञ व्याख्यांचे वर्गीकरण दोन मुख्य प्रकारे करतात:

1. शब्दांची व्याख्या करण्याच्या पद्धतीवर आधारित.

2. शब्दांची व्याख्या करण्याच्या उद्देशावर आधारित.

I. शब्दांची व्याख्या करण्याच्या पद्धतीवर आधारित व्याख्या

1. प्रात्यक्षिक व्याख्या (Ostensive Definition):

याला दर्शक व्याख्या असेही म्हणतात. ही व्याख्या एखाद्या वस्तूकडे बोट दाखवून किंवा ती प्रदर्शित करून केली जाते. अशा प्रकारची व्याख्या मुख्यतः मूलभूत किंवा अपरिभाषित संकल्पना समजावण्यासाठी वापरली जाते.

उदाहरणे:

a) "गायंट पांडा म्हणजे हा प्राणी."

b) "हे एम्पायर स्टेट बिल्डिंग आहे."

वैशिष्ट्ये:

प्रामुख्याने "हे" किंवा "तो" सारख्या शब्दांचा उपयोग केला जातो.

मूलभूत संकल्पना समजण्यासाठी उपयुक्त.

मर्यादा:

काल्पनिक किंवा अमूर्त गोष्टी जसे की "परी" किंवा "भूत" यांची व्याख्या करता येत नाही.

वैज्ञानिक संकल्पना किंवा जटिल गुणधर्म जसे की "वैयक्तिकत्व," "गुरुत्वाकर्षण," किंवा "उर्जा" समजावता येत नाहीत.

वस्तूकडे फक्त बोट दाखवल्याने तिचे नेमके कोणते गुणधर्म अभिप्रेत आहेत ते समजत नाही.

2. विस्तारात्मक व्याख्या (Extensive Definition):

याला प्रकारानुसार व्याख्या असेही म्हणतात. यात व्याख्येय (definiendum) किंवा त्यातील उपवर्गांची उदाहरणे दिली जातात. ही व्याख्या मुख्यतः वर्गांचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या शब्दांसाठी वापरली जाते.

उदाहरणे:

a) "प्राणी" म्हणजे सिंह, कुत्रा, मांजर, हत्ती इत्यादी.

वैशिष्ट्ये:

विशिष्ट वर्गातील गोष्टींची उदाहरणे देऊन शब्द समजावतो.

वर्ग सूचित करणाऱ्या शब्दांसाठी उपयुक्त.

मर्यादा:

सर्व उदाहरणे किंवा उपवर्ग यादीबद्ध करणे शक्य नसते.

वस्तूंचे स्वरूप किंवा गुणधर्म स्पष्ट करत नाही.

वर्ग सूचित न करणाऱ्या शब्दांसाठी वापरणे शक्य नाही.

3. द्विशब्दी व्याख्या (Biverbal Definition):

यामध्ये एका शब्दाची व्याख्या दुसऱ्या समानार्थी शब्दाने केली जाते. याला समानार्थी व्याख्या (Synonymous Definition) असेही म्हणतात.

उदाहरणे:

a) "Fair म्हणजे able."

b) "Plausible म्हणजे reasonable."

c) "Valour म्हणजे bravery" किंवा "Bravery म्हणजे valour."

वैशिष्ट्ये:

साधी आणि आर्थिकदृष्ट्या प्रभावी पद्धत.

समानार्थी शब्द एकमेकांच्या जागी वापरता येतात.

मर्यादा:

प्रत्येक शब्दासाठी अचूक समानार्थी शब्द शोधणे कठीण असते.

मर्यादित वापर.

4. प्रजाती व भेदावर आधारित व्याख्या (Definition per Genus et Differentiam):

या विश्लेषणात्मक व्याख्येमध्ये व्याख्येयाचे प्रजाती (genus) आणि भेद (differentia) सांगितले जातात.

उदाहरणे:

a) "मनुष्य हा तर्कशुद्ध प्राणी आहे."

b) "त्रिकोण हा तीन सरळ रेषांनी बंदिस्त सपाट आकृती आहे."

c) "बाळ म्हणजे फार लहान मूल."

वैशिष्ट्ये:

व्याख्येयाचे व्यापक वर्ग (प्रजाती) आणि विशिष्ट गुणधर्म (भेद) स्पष्ट करते.

वैज्ञानिक आणि अचूक व्याख्यांसाठी उपयुक्त.

मर्यादा:

प्रजाती व भेद स्पष्टपणे ओळखणे आवश्यक आहे.

II. शब्दांची व्याख्या करण्याच्या उद्देशावर आधारित व्याख्या

5. संकल्पनात्मक व्याख्या (Stipulative Definition):

यामध्ये एखाद्या शब्दाला जाणीवपूर्वक विशिष्ट अर्थ दिला जातो. व्याख्या दिल्यापूर्वी त्या शब्दाला कोणताही निश्चित अर्थ नसतो.

उदाहरणे:

a) "Whitehead 'zero' म्हणजे सर्व रिक्त वर्गांचा वर्ग असे म्हणतो."

b) "अ‍रिस्टॉटल 'नागरिक' म्हणजे असा व्यक्ती जो विचारविनिमय व न्यायालयीन कार्ये पार पाडतो असे म्हणतो."

वैशिष्ट्ये:

खरे किंवा खोटे नसते, फक्त उपयोगासाठी तयार केले जाते.

तांत्रिक किंवा वैज्ञानिक क्षेत्रांमध्ये उपयुक्त.

मर्यादा:

शब्दाच्या अर्थाला मर्यादा घालते.

चुकीचा अर्थ लागू शकतो किंवा चुकीच्या भावना उद्दीपित करू शकतो.

6. शब्दकोशीय व्याख्या (Lexical Definition):

एखाद्या शब्दाचा प्रचलित किंवा पारंपरिक अर्थ मांडणारी व्याख्या.

उदाहरणे:

a) "Billion म्हणजे एक हजार दशलक्ष."

b) "SMS म्हणजे Short Messaging Services."

c) "आयुर्वेद म्हणजे भारतीय औषधी वनस्पतींवर आधारित उपचारपद्धती."

वैशिष्ट्ये:

शब्दाचा प्रचलित उपयोग स्पष्ट करते.

संदिग्धता कमी करून स्पष्टता प्रदान करते.

प्रामुख्याने शब्दकोशांमध्ये आढळते.

मर्यादा:

शब्दाच्या अर्थावर मर्यादा घालत नाही.

व्याख्येयाचा निश्चित अर्थ आधीपासून अस्तित्वात असतो.

निष्कर्ष:

आधुनिक तर्कशास्त्रज्ञ व्याख्यांचे वर्गीकरण पद्धती व उद्देशानुसार करतात. प्रात्यक्षिक, उदाहरणात्मक, समानार्थी किंवा विश्लेषणात्मक पद्धतींच्या माध्यमातून व्याख्या अधिक स्पष्ट आणि अचूक बनवतात. प्रत्येक प्रकार विशिष्ट गरजांसाठी उपयुक्त असून त्याच्या मर्यादाही आहेत.